Home>BIRD Magazine>QUALES SON LAS PERCIPALES CARATELÍSTICAS DE LA LHÉNGUA MIRANDESA?
BIRD Magazine

QUALES SON LAS PERCIPALES CARATELÍSTICAS DE LA LHÉNGUA MIRANDESA?

CARLOS FERREIRA
Por falta d’anformaçon, inda hai muita giente que cuida que l mirandés ye assi amode ua mistura antre pertués i castelhano: eiquibócan-se redondamente! Quando stamos delantre dua mistura antre lhénguas, fala-se an “lhéngua crioula”, i an processo de “crioulizaçon”, apersentando-se cumo eisemplo l causo de lhénguas i territórios lhigados als çcobrimientos pertueses.
Quando a un falante de pertués, que nunca tube cuntato cul mirandés, le perguntamos a que le sona la lhéngua mirandesa, normalmente el diç que le sona a spanhol! Se fazirmos la mesma pergunta a un spanhol responde que la lhéngua mirandesa le sona a pertués! I esto ye totalmente normal, porque l mirandés, cunjuntamente cun to las lhénguas de la famílha sturlhionesa, son lhénguas que fázen transiçon antre l galhegopertues i l castelhano.
Tenendo l mirandés eibeluido a partir de lhatin pupular, tal cumo l galhegopertués i l castelhano, mais ou menos pul mesmo tiempo, podemos afirmar que l mirandés ten caratelísticas própias que l çtínguen tanto de l galhegopertués cumo de l castelhano, mas que lo filían nas lhénguas sturlhionesas. Hai antoces ua partilha de semelhanças i anfluénças daqueilhas dues famílhas de lhénguas, abundando mais l’anfluénça de l pertués, mas an nada esso bulhe cula outonomie i strutura purfeita de l mirandés anquanto lhéngua.

Algues caratelísticas lhenguísticas de l mirandés acumparando-lo al pertués i al castelhano:
1 – L mirandés (tirando l dialeto sendinés) palataliza l ‘l’ einicial: lhuna– lua (pert.), luna (cast.); lheite – leite (port.), leche (cast.);
2 – Hai ne l mirandés ls ditongos crecientes [«ie», «uo»] que lo arrédan de l pertués. Ne l causo de l ditongo creciente «ie» l mirandés achega-se al castelhano, mas cun sonido çfrente: castielho– castelo (port.); piedra -pedra (port.), piedra (cast.). L ditongo creciente «uo», an castelhano ye «ue»: fuonte– fonte (port.), fuente (cast.); nuosso -nosso (port.), nuestro (cast.)
Pauliteiro – aguarela Manuol Bandarra
3. L mirandés cunserba l ‘l’ i l ‘n’ lhatinos antrebocálicos, que caírun ne l pertués. Aqui l mirandés achega-se al castelhano, al catalan, al francés i al eitaliano: tener– ter (port.), tener (cast.); pila– pia (port.); pila (cast.);bolo -voo (port.); vuelo (cast.).
4. L ‘ll’ i ‘nn’ duplos antrebocálicos lhatinos palatalizórun an mirandés i nó an pertués, achegando-se nesta caratelística outra beç al castelhano: castielho -castelo (port.), castillo (cast.); anganho -engano (port.), engaño (cast.).
5 – L ‘f’ lhatino einicial cunserba-se an mirandés i pertués, mas nó ne l castelhano, arredando-se neste causo de l castelhano i achegando-se al pertués: filho -hijo (cast.); falar -hablar (cast.);
6 – La nasal ‘ão’ pertuesa nun eisiste an mirandés nien castelhano: mano –mão.
7 – Eisísten ne l mirandés bogales altas átonas an ampeço absoluto de palabra, l que nunca acuntece an pertués nien castelhano: einemigo, eisame; oufício, oureilha; anganhar, angenheiro; ambeija, ambentar.
8 – Ne l que toca als modos de formaçon de palabras an mirandés, hai çfrenças mui amportantes, par’alhá de l sufixo diminutibo–ico. Prefixos: alte-(altefalante, altemoble), arre-(arrepassar), cus-(custruir), ei-(eicelente); stra-(stramuntano, strefigurar, streponer); Sufixos: -ulho(cascabulho), -ielho(boubielho), -anco(burranco), -ico(pequerrico), -ieta(ourrieta), -in(foucin), -uncho(ferruncho), -aige(biaige), -aina(botaina, chitaina), -iego(anhiego, dariego, paniego), -onco/-ongo/-unco(medonco), -orra(machorra), ieça(burrieça), -onda(maronda), -eç(nineç, belheç, madureç), -able(adorable, amable), -ible(ambencible), -uro(filaduro).
Nun eisiste an mirandés l prefixo des-,l que lo arreda tanto de l pertués cumo de l castelhano: zamprego,zaparecer, zgrácia, zgusto, zmaio, zbio, zanganhar, zamparado; çcascar, çclarar, çpedida, çcansar, çcargar, çcoser, çcubierta, çcuntar, çpreziar.
9 – Tirando algues palabras amportadas diretamente de l castelhano, an mirandés, tal cumo an pertués, nun eisiste l sonido «j», sendo «lh»: filho – hijo (cast.), fuolha – hoja (cast.).
10 – Praticamente nun hai an mirandés palabras que acáben an «ia», «io» i «ua», mas si an «ie», «iu» i «ue»: frie – fria; tie – tia; frio – friu; tiu – tio.

Para nun bos cansar, falei solo an pouquitas caratelísticas, que son un pequerrico resumo, habendo muitas outras: cunjugaçon berbal própia; artigos defenhidos l (o) i la(a), ls (os), las (as); pronomes pessonales (you, eu); pronomes possessibos (miu, meu; mie, minha, …); modos de tratamiento, mudanças de género; adbérbios i lhocuçones; sintaxe de l mirandés; bocabulairo própio; sistema de sibilantes; ouséncia de «v»eisistindo solo «b» (baliente, biaige, baca).

Deixe uma resposta

O seu endereço de email não será publicado. Campos obrigatórios marcados com *

Este site utiliza o Akismet para reduzir spam. Fica a saber como são processados os dados dos comentários.